87288549 3077615875616878 4779741654858858496 O

بەڕێوەچوونی سیمینارێک لەژێر ناونیشانی " زمان لە چەند گۆشە نیگایەکی جیاوازەوە"

چاپکردن

 

رۆژی دووشەممە ڕێکەوتی ٢٠٢٠/٢/٢٤ لە هۆڵی ئیسماعیل بێشیكچی فاكه‌ڵتی ئاداب، به‌ ئاماده‌بوونی ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له‌ مامۆستایان و قوتابییان، سیمینارێک به‌ ناونیشانی  (زمان لە چەند گۆشەنیگایەکی جیاوازەوە)، به‌ به‌شداری هه‌ریه‌ك له‌ به‌ڕێزان "د. فازل حه‌مه‌ سه‌عید، م. هه‌ندرێن و م. هۆشه‌نگ دارا" رێكخرا.

لە سەرەتادا، د.فاضل حمه سعید، مامۆستا لە بەشی زمانی عه‌ره‌بی سیمیناره‌كه‌ی خۆی پێشكه‌شكرد و تیشكی خسته‌سه‌ر ئه‌م بابه‌تانه‌ی خواره‌وه‌:

<<پێویستی زمانی كوردی به پلاندانانی زمانه‌وانی>>

پلاندانانی زمانه‌وانی ( التخطیط اللغوی، Language planning)

- چه‌مكی پلاندانانی زمانه‌وانی ‌(التخطیط اللغوی،Language planning) له‌ ساڵی ١٩٥٩ له‌سه‌ر ده‌ستی (Einar Haugen)ی نه‌رویجی ده‌ركه‌وتوه.

- ناوه‌ڕۆكی ئه‌م چه‌مكه‌ بریتیه له‌ ده‌ستنیشانكردنی كێشه‌كان و‌ دیاریكردنی ئامانجه‌كان و گرتنه‌به‌ری ڕێگه‌چاره‌ پێویسته‌كان بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجانه‌. ئه‌مه‌ش به‌ مه‌به‌ستی پاراستنی پێگه‌ی زمان.

دیارترین كێشه‌كانی زمانی كوردی:

٭ دیارنه‌بونی زمانی دایك.

٭ نه‌بوونی زمانی یه‌كگرتوو (ستاندارد).

٭ كێشه‌ی فه‌رهه‌نگی.

٭ گرنگیدان به‌ زمانه‌ بێگانه‌كان له‌ قوتابخانه‌كاندا.

نازانرێت دیالێكته‌كانی زمانی كوردی، كه‌ی و چۆن لێك جیابوونه‌وه‌؟

ئه‌مه‌ش كێشه‌ی سه‌ربه‌خۆیی دیالێكته‌كانی لێده‌كه‌وێته‌وه‌‌.

له‌ به‌شێك له‌ سیمیناره‌كه‌یدا، ئاماژه‌ی به‌ رایه‌كی مامۆستا مه‌سعود محه‌ممه‌د كرد، كه‌ ده‌ڵێ: ( زمانەکەمان زۆر و کەم سەرگوزەشتی نیو مەعلومیشی نیە، کەس ناتوانێ بڵێ بەر لە هەزار ساڵ زمانی کوردی چۆن بووە و لەهجەکانی لە چ بارێکدا بوون،..... چەند لەهجە بوو، لەهجەکانی لە چییەوە پەیدا بوون و چۆن لە یەکتر دوورکەوتنەوە، بۆچی دورکەوتنەوە؟)

نه‌بوونی زمانی ستاندارد.

كه‌ زمانی ستاندارد نه‌بوو كێشه‌ی لێكنه‌گه‌یشتن ڕووده‌دات.

كێشه‌ی په‌نابردن بۆ زمانی تر ڕووده‌دات.

لێره‌وه‌ گرنگی دیاریكردنی زراوه‌یه‌ك به زمانی ستاندارد ده‌رده‌كه‌وێت.

له‌گه‌ڵ گرنگی پاراستنی هه‌موو زاراوه‌كان وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی"به‌تایبه‌ت له‌ ناوچه‌كانی خۆیاندا.

كێشه‌ی فه‌رهه‌نگی:

زاڵبونی عه‌ره‌بی و فارسی و توركی.

بژارنه‌كردنی پێویست.

زاڵكردنی وشه‌ی بێگانه‌،به‌ تایبه‌تی ئینگلیزی، شانازیكردن بە بەكارهێنانیه‌وه‌.

نه‌بوونی ده‌سته‌یه‌كی تایبه‌ت به‌ دانانی وشه‌ی كوردی به‌رامبه‌ر وشه‌ بێگانه‌كان.

گرنگیدان به‌ زمانه‌ بێگانه‌كان له‌ قوتابخانه‌كاندا

خوێندن به‌ زمانی ئینگلیزی له‌ قۆناغی سه‌ره‌تاییدا و پشتگوێخستنی كوردی، كه‌ له‌م قۆناغه‌دا پێویسته‌ گرنگیه‌كی تایبه‌ت به‌زمانی دایك بدرێت.

گرنگیدان به‌ زمانی ئینگلیزی له‌ كه‌ناڵ و به‌رنامه‌ی منداڵاندا. كاتێك هاوڵاتی یان منداڵ یان قوتابی ده‌بینێت زمانێكی بێگانه‌ زیاتر گرنگی پێده‌درێت،ورده‌ ورده‌ ئه‌و گرنگی پێدانه‌ له‌ نه‌ستیدا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه‌، تا ئه‌گاته‌ ئه‌و ئاسته‌ی به‌ چاوێكی باڵاتر بۆ زمانه‌ بیگانه‌كه‌ بڕوانێت.

* سیمیناری دووەم، لە لایەن مامۆستا (هەندرێن) لە بەشی کوردی پێشکەشکرا، كه‌ لەژێر ناونیشانی (زمان ئاوەڵاییەک لە ئاکاری تووندوتیژانە بە دژی بێ ئێتیکی ئەوانیتر).

هەندرێن لە پێشەکیدا بە رێگەی ئەو پرسیارانەوە گوتی لە روانگەی هەڵوەشانەوەخوازیی ژان دێریداوە وەڵامی ئەو پرسیارانە بە خوێندنەوە ئەزموونی ئەحمەدی خانی و حاجی قادری کۆیی دەدەینەوە. پرسیارەکانیش بریتین لە: زمان ئه‌و پرسیاره‌ ئاوه‌ڵا ده‌کاته‌وه‌ که‌ چۆن ئێمه‌ خۆمان له‌ زمان نزیک بکه‌ینه‌وه‌؟ زمان چۆن بوونمان بینراو ده‌کا و بانگمان ده‌کا؟ دواجار زمان چۆن ده‌دوێ؟

زمان چۆن ئاکاری خۆی ئاوەڵا دەکاتەوە؟

ژاک دێریدا (١٩٣٠-٢٠٠٤) دەڵێ: «بۆشایی شوێنی هەڵوەشاندنەوە ئاکار، ئێتیکە.»

ئەو پێناسەکردنە ئامانجێکی رەخنەیی هەیە، لەسەر دوو ئەمانجدا وەستاوە.

یەکەمیان، دێریدا جەخت لەسەر زمان دەکاتەوە،

ئەمەیش بە رەهەندی ئاکارمان دەبەستێتەوە،

دووەم، خۆ بەستانەوە بەو ئاکارە کە دەبێ زمان بگات بە خۆبەستانەوە بە شێوەیەک لە بێ ئاکاریی.

مرۆڤ دەکرێ بە پێچەوانەی ئەو دوو تێگەیشتنەوە بڵێت، کە دەبێ ئاکاری هەڵوەشاندنەوەخوازیی لە زماندا ببینرێت، یان بە واتای دێریدا لە نووسیندا ببینین.

هەروا مرۆڤ هەوڵبدات کە ئەو خۆبەستانەوە بە ئاکارە، لە ئاوەڵابوون بە رووی بەرانبەردا بدۆزیتەوە.

لەو روانگەیەوە هەندرێن جەختی لەسەر ئەوە کردەوە، کە خانی بە نووسینی "مەم و زین" کردەیەکی مەترسیدار لەناو زمانی کوردیی و بەرانبەر ئەوانیتریش، واتە زمانی زاڵ رادەگەیەنێت. ئیتر لەو داستانە بە دواوە، کە کردەیەکی تووندوتیژانەی ئاکارییە بەرانبەر نائێتیکی ئەوانیتر، رووبەرووی مەترسی بۆتەوە.

دوای دوو سەدە، حاجی قادر بە کردەیەک لە ئاکاری زمان، بوونی کورد دەبەستێێتەوە بە زمان، بەمەیش گوتاری زاڵی زمانی ئەوانیتر هەڵدەوەشێنێتەوە.

بە کورتی ئەو دوو شاعیرە بە کردەیەک لە ئاکاری زمان، بوونی کورد بەناو دەکەن، ئەمەیش وایکرد کورد هەم ببێتە مەترسی بەرانبەر ئەوانیتر و هەمیشە بۆ زمان، بوونی خۆی.

سیمیناری سێیەم: لە لایەن "م.هۆشەنگ دارا"، مامۆستای بەشی یاساو پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان پێشکەشکرا. ناوبراو له‌ باسه‌كه‌یاندا،په‌رژایه‌ سه‌ر رۆڵی زمان له‌و وڵاتانه‌ی كه‌ بیری ناسیۆنالیستییان تێدا زاڵه‌ و زۆر گه‌شه‌ی سه‌ندووه‌. هه‌روه‌ها باسێكیشی له‌ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ زمان و بیری فاشیزم كرد.

راپۆرت و ێنه‌: شوان مه‌مه‌ندی

87235233_3077617275616738_8086377396262928384_o.jpg 87274354_3077610445617421_6867012464119119872_o.jpg 87288549_3077615875616878_4779741654858858496_o.jpg

87320158_3077612245617241_109055846779977728_o.jpg 87367091_3077618682283264_7017004516075634688_o.jpg 87370231_3077615002283632_830391317765816320_o.jpg

87396882_3077614425617023_2920919782410682368_o.jpg 87420404_3077616555616810_1926696035195813888_o.jpg 87485464_3077616262283506_2435039181710295040_o.jpg

87547826_3077612995617166_180736029156704256_o.jpg 87554445_3077618815616584_1748282939101151232_o.jpg 87938436_3077618158949983_6924041688415469568_o.jpg