سێ ساڵ بەسەر ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستاندا تێپەڕ دەبێت. پسپۆڕێكی یاسای نێودەوڵەتی و مافی گەلانیش ڕوونی دەكاتەوە، كە لە مێژووی گەلانی سەربەخۆییخوازدا، هەر كات ڕیفراندۆم كرابێت، ئیدی خەباتی ئەو گەلە بەرەو پێش ڕیفراندۆم نەگەڕاوەتەوە. ڕوونیشی دەكاتەوە، بەپێی بنەماكانی یاسای نێودەوڵەتی ئەنجامی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی هەر زیندوو و كارایه‌ و لە هەر قۆناغێكدا بێت، دەكرێت بكرێتە پاساو و بنەمای یاسایی جاڕدانی سەربەخۆیی یەكجارەكی.

لە ساڵیادی سێیەمینی ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستاندا، پسپۆڕی یاسای نێودەوڵەتی و مافی گەلان "د. سۆران بەرزنجی" ڕوونی دەكاتەوە، كە ئەنجامدانی ڕێفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان لە ٢٥ ـی ئەیلوولی٢٠١٧ـدا پرۆسەیەكی تەواو یاسایی بوو، چ بە پێوەرەكانی یاسای نێودەوڵەتی، كە مافی بڕیاردانی چارەنووسی بە بنەمای هەرەباڵا و مافێكی بنچینەیی هەر گەل و نەتەوەیەك ناساندووە و چ بە گوێرەی دەستووری عێراقیش، كە پێكەوەبوونی كوردستانی لەگەڵ عێراقدا بە ئارەزوومەندانە ناوزەد كردووە و جێبەجێكردنی دەستوورەكەشی (كە لە واقیعدا جێبەجێنەكراوە) كردووەتە گەرەنتی بە یەكپارچەیی مانەوەی خاكی عێراق.

هەروەك ئەوەش ڕوون دەكاتەوە كە لە یاسای نێودەوڵەتیدا كۆدەنگی هەیە كە كاتێك گەل و نەتەوەیەك ستەمی لێدەكرێت و جیاكاری نەتەوەیی دەرهەق دەكرێت و تاوانی دژەمرۆڤایەتی لەدژ ئەنجامدەدرێت و هەموو ڕێگەچارەكانی دیكەشی تاقی كردوونه‌تەوە، ئیدی بڕیاردانی سەربەخۆیی دەبێتە دوایین بژاردە و هەموو ڕەوایەتییەكی یاسایی هەیە.

دەربارەی گرنگ و كاریگەریی ڕیفراندۆمەكەش "د. بەرزنجی" ڕوونیدەكاتەوە، كە ئەو توێژینەوەی لەسەر سەرجەم كەیسەكانی سەربەخۆیی لە ساڵی ١٨٠٤ ـەوە تا ئێستا كردووە و خاڵی هاوبەشی نێوان هەموو كەیسەكان ئەوەیە، كە هەمیشە ئەنجامدانی ڕیفراندۆمەكان دەبێتە خاڵی جیاكەرەوەی مێژوویی. بەو مانایەی، هەر كە ڕیفراندۆمێك بۆ سەربەخۆیی ئەنجام درابێت، ئیدی هەنگاوەكان بۆ پێش ڕیفراندۆم نەگەڕاونەتەوە. جا یان ئاڕاستەی خەبات بۆ چەسپاندنی ئەنجامەكان بووە، یانیش بۆ سازدانی ڕیفراندۆمی دووەم و زیاتر.

(بەرزنجی) ڕوونتری دەكاتەوە كە خەباتی سەربەخۆیی خەباتێكی دژوار و دوورودرێژە و مەرج نییە پاش ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی، دەمودەست سەربەخۆیی دەستەبەر بكرێت. لێرەشدا نموونەی كەیسی كۆسۆڤۆ دەهێنێتەوە، كە كەیسێكی زۆر هاوشێوەی كەیسی كوردستانە و دەڵێت: " لەپاش تێكشكانی كۆمارە سۆشیالیستییەكان و بە تایبەتیش یۆگۆسلاڤیای جاران، كۆسۆڤاییەكان لە ٢٦ـی ئەیلوولی ١٩٩١ـدا ڕیفراندۆمیان بۆ سەربەخۆیی ئەنجام داو، زۆرینەی ڕەهایان دەنگیان لە بەرژەوەندی سەربەخۆیی دا، بەڵام ئەو كات بواریان پێنەدرا كە سەربەخۆیی ڕابگەیەنن. لە خەباتی خۆیان بەردەوام بوون، تا له‌ ١٧ شووباتی ٢٠٠٨ـدا سەربەخۆییان ڕاگەیاند و پەرلەمانی كۆسۆڤۆ، دەنگەكانی ڕیفراندۆمی ساڵی ١٩٩١ـی كردە بنەمای یاسایی سەربەخۆیی."

هەر لە درێژەدا "د. سۆران بەرزنجی" زیاتر ڕوونی دەكاتەوە، كە گەل و نەتەوە هەیە، لە نموونەی پۆرتۆریكۆ، كە لە ٤٠ ساڵی ڕابردوودا ٥ جار ڕیفراندۆمیان ئەنجامداوە و تا ئێستا بە سەربەخۆیی نەگەیشتوون. وڵاتی جیپۆتی پاش ئەنجامدانی ٤ ڕیفراندۆم، ئینجا سەرەنجام بە سەربەخۆیی گەیشت. سكۆتلەنداییەكان لە ساڵی٢٠١٤ـدا نەیانتوانی سەربەخۆیی بەدەست بهێنن، ئێستا ئامادەسازیی دەكەن لە ئایاری ٢٠٢١ـدا ڕیفراندۆمێكی دیكە بۆ سەربەخۆیی ئەنجام بدەنەوە.

بە بۆچوونی "د. بەرزنجی" كوردستان بەو پێیەی لە ناوچەیەكی تەواو نائارامدایە، كە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و ئەم ناوچەیەش هەمیشە لەڕووی سیاسییەوە گۆڕانكاری لەناكاو و چاوەڕواننەكراوی تێدا ڕوودەدات (لە نموونەی كێبەركێی وڵاتانی عەرەبی بۆ سازان لەگەڵ ئیسرائیل و درووستكردنی پەیوەندی سیاسیی لەگەڵیدا) بۆیە لە هەر دەرفەتێكی گونجاودا، كوردستان دەتوانێت ئەنجامەكانی ڕیفراندۆم كارا بكاتەوە و بیكاتە بنەمای جاڕدانی سەربەخۆیی. چونكە دەنگ و ئیرادەی 93%ـی گەلی كوردستان كارایە و، هیچ هێز و یاسا و دادگایەك توانای هەڵوەشاندنەوەیی نییە، مەگەر بە دەنگی گەلی كوردستان خۆی نەبێت، لە ڕیفراندۆمێكی دیكەدا. بۆ ئەمەش بەڵگەی حوكمی دادگای دادی نێودەوڵەتی (ICJ) لە كەیسی تەیمووری خۆرهەڵاتدا دەهێنێتەوە، كە دادگاكە بڕیاری داوە مەسەلەی مافی چارەنووسی گەلان، هێزی سەپێنەری لە بەرانبەر هەموواندا هەیە و هیچ یاسا و دادگایەك توانای سڕینەوە و سڕكردنی ئەم مافە و لێسەندنەوەی نییە.